Rens Lieman

keyboard_backspace share

print

De uitspraak lijkt grote gevolgen te hebben. Uber moet chauffeurs in dienst nemen en hen per uur betalen in plaats van per ritje. Het taxibedrijf moet zich bovendien houden aan de taxi-cao. Dat geldt óók met terugwerkende kracht: Uber zal voor iedere chauffeur die direct voor Uber heeft gewerkt, moeten uitrekenen of het hem of haar achterstallig loon schuldig is.

Chauffeurs genieten daarnaast als werknemer meer bescherming tegen ontslag en meer rechten bij ziekte. 

Daar staat tegenover dat Uber er als werkgever voor kan kiezen om chauffeurs in te roosteren. Tot op heden kunnen Uberchauffeurs zelf hun werkuren bepalen, al is die vrijheid beperkt omdat ze per rit betaald krijgen en er daarom goed aan doen om vooral te werken op (vaste) drukke tijden.

Nu Uber als werkgever voor haar chauffeurs is aangemerkt, zullen mogelijk ook instanties zoals het UWV, pensioenfondsen en de fiscus in actie komen om bij Uber werkgeverspremies en loonbelastingen te innen.

Update: zolang het hoger beroep in deze zaak loopt, hoeft Uber van de rechter nog niet alle chauffeurs in dienst te nemen.

Moderne baas

De drie kantonrechters kwamen tot deze uitspraak omdat Uber zich volgens hen als een baas gedraagt. Uber verdeelt het werk, bepaalt de vergoeding die daar tegenover staat en oefent door middel van bonussen invloed uit op waar, wanneer en hoelang chauffeurs werken, ook al kunnen die daar in principe zelf hun keuzes in maken.

Er gaat bovendien "een disciplinerende werking" uit van de Uber-app, schrijven de rechters in het vonnis. Doordat klanten chauffeurs een rating geven, en Uber consequenties verbindt aan een laag ratinggemiddelde, ziet Uber toe op hoe chauffeurs hun werk doen.

(In het boek Uber voor alles lees je meer over hoe Uberchauffeurs werken en door Uber gestuurd worden in hun werk.)

Gezien de beperkte informatie die Uber verstrekt bij een ritaanbod, zijn chauffeurs volgens de rechters onvoldoende in staat om goed te beoordelen welke ritten voor hen lucratief zijn. Daar komt bij dat Uber altijd "aan de knoppen kan draaien" (de app anders kan laten werken), wat invloed heeft op het werk van chauffeurs. 

Kortom: "Zodra de chauffeurs gebruik maken van de app zijn zij onderworpen aan de werking van het door Uber ontworpen en eenzijdig door haar te wijzigen algoritme. De chauffeurs vallen daarmee onder het 'modern werkgeversgezag' dat Uber via de app uitoefent."

Omdat het juridisch relevant is voor de vraag of de taxi-cao van toepassing is, maakte de rechtbank ook nog korte metten met Ubers verweer dat het slechts een technologiebedrijf is dat via een platform vraag en aanbod met elkaar in contact brengt. "Uber biedt vervoersdiensten aan. Dat is de kern van de activiteiten van Uber." In een Spaanse zaak besloot het Europese Hof in 2017 ook al dat Uber een taxibedrijf is.

Teleurgesteld en verrast

Ubers directeur Noord-Europa Maurits Schönfeld zegt "teleurgesteld en verrast" te zijn over de uitspraak. "We weten dat het overgrote deel van de chauffeurs graag zelfstandig wil blijven. In het belang van chauffeurs gaan we tegen de uitspraak in beroep." 

Desalniettemin moet Uber direct aan het vonnis voldoen, omdat dat op verzoek van FNV door de rechters 'bij voorraad uitvoerbaar' is verklaard. Hoe Uber dat gaat doen weet het bedrijf nog niet. "Dit kwam dusdanig onverwacht dat we alles nog goed moeten bestuderen. We hopen daarna snel duidelijkheid te kunnen bieden aan chauffeurs."

FNV's vicevoorzitter Zakaria Boufangacha spreekt van "een grote overwinning voor de rechten van de chauffeurs". "Het laat zien wat wij al jaren zeggen: Uber is een werkgever en de chauffeurs werknemers, dus moet Uber zich aan de cao Taxivervoer houden. Het is ook een signaal naar Den Haag dat dit soort constructies illegaal zijn en dat de wet dus gehandhaafd moet gaan worden." 

Achterstallig loon

Chauffeurs die in dienstverband werken, genieten over het algemeen meer sociale zekerheid. Ze kunnen niet zomaar ontslagen worden, hebben meer rechten bij ziekte, ontvangen vakantiegeld en worden per uur betaald in plaats van per ritje. Werken voor bodemprijzen of zelfs voor niets - wat kan gebeuren als het rustig is op de taximarkt - zou daarmee tot het verleden moeten behoren.

Toch moet nog blijken of alle Uberchauffeurs er met de uitspraak financieel op vooruit gaan. In een dienstverband verandert er fiscaal het een en ander, en het is nog de vraag of 'wachttijd' meetelt voor het cao-loon. Dat is de tijd dat chauffeurs wel ingelogd zijn in de Uber-app, maar geen ritje hebben. Mogelijk zijn chauffeurs in die tijd óók ingelogd bij een andere taxi-app. Bovendien kunnen ze er voor kiezen om een door Uber aangeboden rit te weigeren — moeten ze dan voor de tijd die daar aan voorafging betaald worden? 

Of en hoe dergelijke kwesties van invloed zijn op de berekening van het uurloon valt buiten de reikwijdte van de beoordeling van dit geschil, zegt de rechtbank daarover.

Werk van chauffeurs "in gevaar"

Met deze uitspraak zal Uber, en het Uber-model, veranderen. 

Ubers kosten zullen naar verwachting flink stijgen nu het chauffeurs in dienst moet nemen. Uber kan besluiten om daarom de ritprijzen te verhogen. Duurdere taxi's kan weer leiden tot minder vraag naar taxi's, wat betekent dat Uber maar een beperkt aantal van de vierduizend chauffeurs die momenteel in Nederland voor Uber werken in dienst zal nemen (al dan niet via tussenpartijen). 

Dat scenario schetste de Amerikaanse tak van Uber al eens eerder, toen in het thuisland een soortgelijke kwestie speelde. In tal van interviews en opiniestukken vertelde Uber wat een uitspraak zoals we die nu in Nederland hebben voor gevolgen zou hebben.

Daarnaast zal Uber chauffeurs waarschijnlijk niet meer vrij laten om zelf hun werkuren te bepalen. Zij zullen in de nieuwe situatie ingeroosterd worden — een werkgever mag dat doen, een opdrachtgever die met zelfstandigen werkt niet. Enkele uren na de uitspraak mailde Uber chauffeurs dan ook dat "de onafhankelijkheid van chauffeurs in gevaar is". "Deze uitspraak kan de flexibiliteit wegnemen waarvan we weten dat die zo belangrijk is voor jullie."

Chauffeurs mogen nu nog ritten weigeren die ze van Uber krijgen aangeboden. Ook dat zal veranderen. Maar de meeste chauffeurs weigeren een rit omdat die (of de te verwachten volgende rit) op dat moment niet genoeg verdient. Met een vast uurloon verdwijnt waarschijnlijk die behoefte.

"Ernstig gedupeerd"

FNV had de rechtszaak tegen Uber aangespannen. De vakbond is reeds jarenlang van mening dat Uberchauffeurs “schijnzelfstandigen” zijn en Uber eigenlijk hun werkgever is. Dat zou volgens FNV blijken uit verschillende werkomstandigheden, die op de mondelinge behandeling van de rechtszaak eind juni naar voren werden gebracht. 

Zo kunnen chauffeurs niet met Uber onderhandelen over hun tarief, en om een beetje fatsoenlijk te verdienen moeten ze zich volgens FNV door de Uber-app laten sturen in waar en wanneer ze werken.

Chauffeurs worden “ernstig gedupeerd door Uber”, zegt FNV-bestuurder Amrit Sewgobind. "Ze hebben geen zekerheid over werkuren of inkomsten, bouwen geen pensioen op, verdienen minder dan het cao-loon en hebben geen voorzieningen bij ziekte en arbeidsongeschiktheid.”

Dat geldt overigens niet voor elke Uberchauffeur. Sommigen verdienen meer dan het cao-loon, en Uber heeft chauffeurs die veel en regelmatig voor Uber werken, verzekerd tegen omzetverlies als gevolg van ziekte of arbeidsongeschiktheid. (Zie ook de vragen en antwoorden onderaan dit artikel.)

Daarnaast staat volgens de vakbond ons sociaal stelsel onder druk. “De samenleving loopt premies en belastingen mis omdat Uber chauffeurs niet in dienst heeft.”

Sociaal vangnet

Uber stelt dat de meeste taxichauffeurs sinds jaar en dag al zelfstandig werken, en dat ze bij Uber "eerlijk beloond" worden voor dat werk.

Met Uber erbij is er volgens het bedrijf niets wezenlijks veranderd aan het werk van die chauffeur. "Alleen de manier waarop technologie ingezet wordt is nieuw." Dat zegt Ubers directeur Noord-Europa Maurits Schönfeld.

Uberchauffeurs wordt “échte flexibiliteit en zelfstandigheid” geboden. “Chauffeurs bepalen zelf waar en wanneer ze werken. Er zijn geen roosters en planningen. Er geldt geen minimum aantal uren. En er is niemand die je om toestemming moet vragen als je besluit een dag niet te werken.”

Wel vindt Schönfeld dat er voor zelfstandige Uberchauffeurs en andere platformwerkers een sociaal vangnet moet komen. Hoe dat er precies uitziet moet nog worden uitgewerkt. Uber roept de politiek op om met maatregelen te komen. 

Een onderdeel van dat vangnet zou een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering moeten zijn voor alle voor alle zzp’ers, waaronder dus Uberchauffeurs. En chauffeurs zouden de mogelijkheid moeten hebben om zich "desgewenst aan te sluiten bij een relevant pensioenfonds".

Wat Schönfeld betreft zou het "logisch zijn om te kijken naar de optie dat Uber daar aan meebetaalt". 

Juridisch getouwtrek over platformwerkers

Uber moet zich in tal van landen voor de rechter verantwoorden over hoe zij hun chauffeurs inzetten. Eerder dit jaar oordeelde de hoogste Britse rechter dat Uberchauffeurs in het Verenigd Koninkrijk géén zelfstandigen zijn. Sindsdien betaalt Uber zijn Britse chauffeurs vakantiegeld en minimumloon, al schieten ze daar niet veel mee op. In Frankrijk besloot het hoogste rechtscollege ook dat een Uberchauffeur eigenlijk Ubers werknemer is.

Ook in Nederland vindt al jaren juridisch getouwtrek plaats over de rechtspositie van mensen die via een platform zoals Uber werken. In februari van dit jaar oordeelde het Gerechtshof Amsterdam dat Deliveroobezorgers geen zelfstandigen zijn. Volgens hetzelfde Hof zijn ook schoonmakers die via Helpling werken geen zelfstandigen. Helpling is weliswaar niet hun werkgever, maar wel uitzender. Dat geldt volgens de Inspectie SZW ook voor Temper, platformbedrijf actief in de horeca. Temper is bovendien door vakbonden FNV en CNV voor de rechter gesleept, 

Vragen en antwoorden

Lees ook onderstaande, voor deze uitspraak relevante vragen en antwoorden. En vergeet je niet voor dit artikel te betalen wat je het waard vindt? Dat kan onderaan, via de grijze €-knoppen.

Wat wil de Uberchauffeur?

De vraag of Uberchauffeurs zelfstandig willen blijven of een dienstverband willen, en dus óf en in hoeverre FNV met deze rechtszaak hun belangen behartigen, is niet eenvoudig te beantwoorden.

Voordat het coronavirus uitbrak gaven veel Uberchauffeurs aan de vrijheid om te werken wanneer ze willen, zeer te waarderen. Ook al is die vrijheid voor sommigen in de praktijk beperkt, waarover meer in de vraag hieronder.

Volgens Uber is die vrijheid er alleen voor zelfstandigen. Het bedrijf communiceert steevast: als we chauffeurs moeten aannemen, dan hebben zij zich voortaan te houden aan vaste werkschema’s. Ook zal chauffeurs andere vrijheden worden ontnomen, zoals de mogelijkheid om ritten te weigeren of om naast Uber ook te werken voor een ander taxibedrijf.

Met die uitleg in de vraagstelling opgenomen, liet Uber in 2018 peilen of Uberchauffeurs zelfstandig wilden blijven of liever als werknemer voor Uber zouden willen werken. Negen op de tien chauffeurs gaven aan zelfstandig te willen blijven.

Een werkgever mág overigens wel degelijk werknemers vrij laten in het maken van hun eigen werkschema.

FNV-bestuurder Amrit Sewgobind heeft geen antwoord op de vraag hoeveel Uberchauffeurs nu werkelijk vóór een dienstverband zijn. “Maar chauffeurs geven aan ons wel aan dat ze zekerheid over hun inkomen belangrijk vinden, en meer inspraak willen over hun werkomstandigheden. We hoorden die geluiden sterker worden in de coronacrisis. Juist dit soort zaken zijn geregeld in het arbeidsrecht.”

Hoe ziet het werk van een Uberchauffeur eruit, en hoe wordt hun vrijheid soms beperkt?

Iedere chauffeur die in Nederland voor Uber rijdt, doet dat als zelfstandige. Chauffeurs worden per ritje betaald. Passagiers kunnen hen een beoordeling geven van één tot vijf sterren.

Uberchauffeurs kunnen in principe zelf bepalen wanneer, waar en hoelang ze werken, en welke rit ze aannemen. Dat heeft geen invloed op de hoeveelheid en de waarde van de ritten die ze van de Uber-app krijgen aangeboden, zegt Uber.

Toch kunnen de gekozen werktijden en de gemiddelde beoordeling van een chauffeur gevolgen hebben.

Alleen chauffeurs met een gemiddelde rating van 4,6 of hoger op een schaal van 5 kunnen voor Uber werken. Het is chauffeurs daarom veel aangelegen om hun werk op zo’n manier te doen dat de klant tevreden is. Uber geeft chauffeurs “tips” om hun rating hoog te houden. Dat kán een rechter opvatten als werkinstructies.

Een nog hoger gemiddelde is vereist om aanspraak te maken op bepaalde bonussen en voordelen.

Omdat Uberchauffeurs als zelfstandigen werken, net zoals overigens veel andere taxichauffeurs in de grote steden, zijn ze niet wettelijk beschermd tegen ontslag. Noch kunnen ze aanspraak maken op een minimumloon of op een gegarandeerd aantal werkuren.

Ook is Uber niet verplicht om chauffeurs door te betalen bij ziekte of een arbeidsongeval. Maar Uber heeft geregeld dat chauffeurs die vaak voor Uber rijden, daar toch (kosteloos) voor verzekerd zijn, tegen bepaalde voorwaarden.

Omdat Uberchauffeurs volgens FNV weinig verdienen, kunnen ze nauwelijks gebruik maken van de vrijheid om te werken wanneer ze willen. Bonussen die Uber soms belooft aan chauffeurs die op bepaalde tijden en plekken aan het werk gaan, zijn volgens de vakbond geen extraatje, maar nodig om tot fatsoenlijke verdiensten te komen en kunnen daarom niet genegeerd worden.

Hoeveel verdient een Uberchauffeur?

Uberchauffeurs die in Amsterdam werken verdienden in 2019 gemiddeld 24,50 euro bruto per uur. In een werkweek van veertig uur zet de gemiddelde chauffeur 4.240 euro per maand om. De afdracht aan Uber en de btw die daarover betaald moeten worden, zijn daar al van af.

Dat blijkt uit Ubers eigen data, die door het Researchcentrum Onderwijs en Arbeidsmarkt aan Maastricht University zijn onderzocht. Ik schreef daar dit artikel voor NRC over (gratis te lezen).

Na aftrek van een geschatte 1.500 euro aan maandelijkse kosten die taxichauffeurs maken, zoals voor de leaseauto, brandstof en verzekering, houdt een fulltimer van die maandomzet ongeveer 2.740 euro over, oftewel een kleine zestien euro bruto per uur. Dat is een stuk meer dan het cao-loon van een enigszins ervaren taxichauffeur in loondienst.

Een kwart van de groep Uberchauffeurs verdient per uur een stuk minder dan dat gemiddelde, namelijk minder dan 20 euro per uur. Een ander kwart verdient met meer dan 28 euro per uur een stuk meer.

Als je bonussen en fooien buiten beschouwing laat en een correctie toepast voor sociale zekerheid, dan komt de gemiddeld verdienende Uberchauffeur ongeveer op het bruto cao-uurloon van een taxichauffeur met twee jaar ervaring. Het kwart dat aanzienlijk minder dan het gemiddelde verdient, duikt in deze berekening met iets meer dan 9 euro per uur flink onder het cao-loon.

Hoe beoordeelt een rechter of een Uberchauffeur zelfstandig of eigenlijk werknemer is?

Volgens de wet is er sprake van een arbeidsovereenkomst als een opdrachtnemer loon krijgt, de arbeid persoonlijk moet verrichten (een klus of rit dus niet zomaar kan uitbesteden) en onder gezag staat van de opdrachtgever.

“Met name dat laatste is van belang”, zegt arbeidsrechtadvocaat Piet Heijnen in het boek Uber voor alles. “Dat kun je toetsen door vragen te stellen als: krijgt die Uberchauffeur instructies over hoe het werk gedaan moet worden? Moet-ie op bepaalde tijden komen opdraven? Kan hij of zij een rit weigeren? Een eigen prijs bepalen? In welke mate de chauffeur afhankelijk is van Uber speelt hierin ook een rol. Kan-ie bijvoorbeeld gemakkelijk ook voor andere taxibedrijven klussen doen?”

“Het maakt niet uit wat formeel hierover op papier staat. Een rechter kijkt naar de praktijk. Wat voor consequenties heeft het als een Uber-chauffeur ritten weigert? Is dit zijn voornaamste inkomstenbron? Hoe zwaar wegen de klantenbeoordelingen?”

Lees alles over Uber, Deliveroo en de on demand-economie in mijn boek: Uber voor alles. Daarin lees je ook hoe het is om te werken met een app als baas.