Rens Lieman

keyboard_backspace share

print

Het onderzoek was nodig, zegt Ubers general manager Nederland Thijs Emondts, 'om het debat constructiever te kunnen voeren'. Al bijna een jaar zijn de arbeidsomstandigheden waarin Uber-chauffeurs hun werk doen namelijk onderwerp van gesprek. 

De omstandigheden waarin zij werken zijn anders dan we gewend zijn op een klassieke arbeidsmarkt. Uber-chauffeurs, die alleen als zzp’er voor Uber kunnen werken, kunnen tot op zekere hoogte zelf bepalen wanneer ze wel en niet werken. Ze worden per rit uitbetaald en dragen over de ritprijs een commissie van 25 procent aan Uber af. Hoeveel er te verdienen valt, wisselt sterk: een algoritme bepaalt soms het tarief, gerelateerd aan hoe druk het is. Passagiers beoordelen het werk van de Uber-chauffeur bovendien, en aan zo’n beoordeling kunnen consequenties zitten. Een slechte beoordeling betekent minder werk.

Vakbondsbestuurders en politici vragen zich ondertussen al tijden af: zijn chauffeurs wel écht eigen baas? Als ze rijden in ‘dienst’ van een app, die ook nog eens commissie rekent? En verdienen ze wel genoeg, worden ze niet uitgebuit?

Ook de chauffeurs zelf lieten van zich horen, tijdens stakingen in januari dit jaar. Boosheid over de hoogte van Ubers commissie van 25% van de ritopbrengst laaide op. Aanleiding was Ubers verhoging van de commissie. In maart werd een aanval op Ubers hoofdkantoor in Amsterdam aangekondigd, toen een aantal boze taxichauffeurs vond dat het bedrijf oneerlijke concurrentie in de hand werkte. Het groepje stuurde via berichtendienst Telegram oproepen om het kantoor binnen te stormen met brandbommen. Die aanval kwam er uiteindelijk niet.

De reuring leidde wel tot een peiling, uitgevoerd door marktonderzoeksbureau Ipsos onder driehonderd Uber-chauffeurs. Uber wilde weten waar het nu eigenlijk staat in de discussie: hóe ontevreden zijn de Uber-chauffeurs werkelijk? En wij zijn hun wensen? 

Uber hoopte aan te kunnen tonen dat de meeste Uber-chauffeurs helemaal niet ontevreden zijn. Vrijwel alle respondenten waren mannen, met minimaal zes maanden ervaring als taxichauffeur en recente werkzaamheden via de Uber-app.

Dit onderzoek geeft aan dat het beeld van ontevreden chauffeurs dat is ontstaan, niet klopt

De resultaten van dat onderzoek werden deze week bekend gemaakt. Wat blijkt: acht van de tien Uber-chauffeurs is redelijk tot zeer tevreden over het werk. Grofweg de helft vindt dat hij of zij, meer dan in een vorige baan, de regie heeft over de balans tussen werk en privé. Negen van de tien chauffeurs zegt het gevoel te hebben eigen keuzes te kunnen maken over wanneer er gewerkt wordt, en wanneer niet. Vrijwel iedereen waardeert die flexibiliteit.

Opvallend is ook dat 88 procent van de chauffeurs zegt liever als zelfstandige te willen blijven werken, dan dat ze door Uber in dienst worden genomen. Bij het stellen van die vraag werd in de enquête vermeld: in een dienstverband kom je in aanmerking voor een gegarandeerd minimumloon en vakantiegeld, maar heb je 'geen zeggenschap over je werkschema en kun je dus niet je eigen keuzes maken over wanneer en waar je werkt'. Het resultaat: dan werkt het merendeel liever als zzp’er.

‘Zie je wel!’, lijkt Uber met de onderzoeksresultaten in de hand te willen zeggen – deze manier van werken is zo slecht nog niet. Al was dat volgens Emondts niet per se het doel van de peiling. „Dit is niet om onszelf op de borst te kloppen. En het is ook niet zo dat we nu denken: iedereen is blij, onze taak zit erop. Maar dit onderzoek geeft wél aan dat Uber-chauffeurs de flexibiliteit in hun werk waarderen, en dat het beeld dat is ontstaan over ontevreden chauffeurs niet klopt. Het merendeel is juist tevreden. Meer dan tweederde zou het werk zelfs aanraden aan een ander. Ik zie deze resultaten als belangrijke steunpunten in ons betoog voor dit model van flexibel werk.”

Toch zijn de uitkomsten van het Ipsos-onderzoek niet voor iedereen onomstotelijk. De Amerikaanse onderzoeker Alex Rosenblat, die voor onderzoeksinstituut Data & Society onderzoek doet naar de impact van technologie op ons werk en onze maatschappij, bestudeert al vier jaar Canadese en Amerikaanse Uber-chauffeurs. Zij zegt in de vraagstelling in deze enquête Ubers bekende retoriek te herkennen: flexibiliteit is onmogelijk voor mensen die in dienst zijn, alleen als zelfstandige kun je je werk flexibel indelen. Ondertussen wéét Uber dat chauffeurs die flexibiliteit belangrijk vinden. Uber promoot vaker het flexibiliteitsaspect van werken via hun app, en zegt daar dan bij hoe fijn chauffeurs dat vinden. Dat klopt, zegt Rosenblat, maar ze vindt het onterecht dat het wordt gepresenteerd alsof werknemers onmogelijk diezelfde flexibiliteit geboden kan worden.

Bovendien is de flexibiliteit voor Uber-chauffeurs beperkt, vindt ze. "Je kunt inderdaad in- en uitloggen bij de app wanneer je wilt, maar of je echt van die vrijheid gebruik kunt maken, hangt af van de mate waarin je je inkomsten uit het Uber-werk nodig hebt om je rekeningen van te kunnen betalen."

Hoewel 93 procent van de chauffeurs in de peiling bovendien aangeeft "in control" te zijn over wanneer hij wel en niet werkt, ziet Rosenblat haken en ogen. In haar onderzoek uit 2016 concludeerde ze bijvoorbeeld dat Uber door zijn fluctuerende tarieven (méér geld wanneer het druk is), door het beoordelingssysteem waarin chauffeurs een ‘rating’ krijgen, en door bepaalde designkeuzes in de Uber-app voor chauffeurs, wel degelijk "enige vorm van controle uitoefent over hoe en wanneer chauffeurs werken". 

Rosenblat: "Pas als je in de details duikt, zie je het algoritmisch management van Uber." Het zijn slimme trucjes om chauffeurs op bepaalde tijdstippen, ondanks dat ze dat misschien niet gepland hadden, toch te laten rijden. "Niet alle chauffeurs zien dat, maar het is belangrijk om dat in het achterhoofd te houden als je het hebt over de mate waarin chauffeurs eigen baas zijn."

Volgens Wendy Smits, bijzonder hoogleraar arbeidsmarktflexibiliteit aan de Universiteit Maastricht en senior statistisch onderzoeker bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), is het altijd relevant om mensen naar hun tevredenheid te vragen, ongeacht hun kennis van eventuele algoritmische sturingen, bijvoorbeeld. "Het is vervolgens aan beleidsmakers om te bepalen hoe zwaar ze zo’n tevredenheidscijfer wegen in verhouding tot andere factoren die van belang zijn."

Pas als je in de details duikt, zie je het algoritmisch management van Uber

De resultaten uit dit Uber-onderzoek liggen in lijn met de cijfers over zelfstandigen (met en zonder personeel) in het algemeen, zegt Smits. "Autonomie wordt door deze groep erg belangrijk gevonden en ze zijn door de bank genomen tevreden over hun werk." Sterker nog: uit cijfers van het CBS uit 2017 blijkt dat van alle werkenden het aandeel personen dat tevreden is met zijn of haar werk het grootst is onder zelfstandig ondernemers is. Daar staat tegenover dat werknemers met een flexibele arbeidsrelatie en uitzendkrachten het minst tevreden zijn. 

Vakbond FNV Taxi heeft zijn mening niet bijgesteld na het zien van de resultaten van Ubers peiling. Bestuurder Minke Jansma zegt te weten dat chauffeurs inderdaad graag zelfstandig werken, maar blijft bij het standpunt dat dat nu in de praktijk niet het geval is. Dat zit 'm bijvoorbeeld in de onmogelijkheid voor chauffeurs om een eigen tarief te bepalen. Ook meent ze dat Uber-chauffeurs te weinig verdienen.

Uit Ubers data blijkt dat chauffeurs gemiddeld 21 euro per uur verdienen – na aftrek van Ubers commissie, maar voor aftrek van andere kosten, zoals benzine en overige autokosten. Over de hoogte van de commissie die chauffeurs afdragen heeft Uber zijn chauffeurs niets gevraagd in de peiling, terwijl dát toch het grootste bezwaar was van de chauffeurs die in januari staakten. Emondts zegt daarover dat die commissie nu eenmaal vast staat. „We hebben die commissie nodig om ons bedrijf van te laten draaien.”