Rens Lieman

keyboard_backspace share

print

Met de stemming voor de richtlijn (376 voor, 212 tegen) is het Europees Parlement er over uit: in principe zijn Uber-chauffeurs, Deliveroo-bezorgers en andere digitaleplatformwerkers die algoritmisch gestuurd en gemonitord worden geen zelfstandigen maar werknemers, die recht hebben op minimumloon, vakantiedagen en doorbetaling bij ziekte.

Daar moeten fiscus en inspectiediensten in EU-lidstaten vrij gemakkelijk vanuit kunnen gaan én op handhaven. Het is aan het platform om eventueel te bewijzen dat het met echte zelfstandigen werkt.

Volgens de Europese Commissie zijn er een kleine dertig miljoen platformwerkers in Europa actief, waarvan enkele miljoenen als schijnzelfstandige.

Deze zomer beginnen onderhandelingen met EU-landen over de definitieve wetgeving die op basis van deze richtlijn geschreven wordt. In de Europese Raad is men nog verdeeld, de wetgeving kan er nog anders uit komen te zien. Zodra de wetgeving in Brussel rond is, krijgen lidstaten twee jaar de tijd om aan die basis een eigen invulling te geven. Het duurt dus nog even voordat de wet in werking treedt.

‘Agressieve lobby’

Dat het Parlement in meerderheid voor de richtlijn heeft gestemd is volgens Europarlementariër Kim van Sparrentak (Groenen/EVA) “een belangrijke stap richting het afschaffen van schijnzelfstandigheid en het einde van de willekeur van algoritmes die platformwerkers aansturen”.

Leïla Chaibi (de Linkse Fractie, GUE/NGL) viert het als “een doorslaggevende overwinning voor platformwerkers”. Volgens Chaibi is er “agressief en tot het allerlaatste moment gelobbyd” door Uber, Deliveroo en Bolt om de richtlijn tegen te houden of te veranderen.

Checklist

Miljoenen Europese taxichauffeurs en maaltijdbezorgers die via de apps van Uber, Bolt of Deliveroo werken, worden als zelfstandigen ingezet. De platformbedrijven hoeven dan geen sociale premies af te dragen, minimumloon te betalen of werk te garanderen. De platformwerker kan - in principe - zelf bepalen wanneer, hoelang en voor wie die werkt, maar loopt sociale zekerheden zoals een minimumuurloon mis die werknemers wel genieten.

📚 Lees ook: Uber voor alles

Met de richtlijn wil de Europese Commissie schijnzelfstandigheid aanpakken. Daartoe werd een checklist opgesteld waaraan getoetst kan worden of een platformwerker écht zelfstandig werkt. Bepaalt het platform de (maximale) beloning? Monitort het platform de prestaties van de platformwerker, bijvoorbeeld met een algoritme? Bepaalt het platform de werktijden? Wordt de platformwerker verhinderd om eigen klanten aan te trekken? Bij twee of meer van de vijf vinkjes is het platform werkgever.

Het Parlement deed er nog een schepje bovenop. Een redelijk vermoeden dat er sprake is van (algoritmische) monitoring en sturing door het platform is volgens de aangepaste richtlijn genoeg om er vanuit te gaan dat de platformwerkers eigenlijk werknemers zijn. Inspectiediensten en de fiscus moeten dan vrijwel direct handhaven: platformen sociale premies laten afdragen en minimumloon uitkeren. Brussel verwacht dat de platformwerker daar financieel op vooruit gaat.

Uber, Bolt en Deliveroo hebben agressief en tot het allerlaatste moment gelobbyd

Platformen moeten wel nog in beroep kunnen gaan. Het is aan de bedrijven om - aan de hand van die checklist - te bewijzen dat hun medewerkers echte zelfstandigen zijn. Die bewijslast is nu nog vaak andersom. Hoe de procedures precies worden ingericht is aan de lidstaten.

Mocht het toch een rechtszaak komen, dan zouden rechters de situatie niet alleen aan nationale wetgeving toetsen, maar ook aan de Europese checklist.

Met de richtlijn wil het Parlement voorts platformbedrijven dwingen meer transparant te zijn over de werking van hun algoritmische systemen. Daaruit kan namelijk blijken of en in hoeverre het platform de baas is over zijn medewerkers. Nu is het voor vakbonden, de werkenden zelf, rechters en andere autoriteiten lastig om onder de motorkap te kijken bij een platform.

Rechtszaken

In tal van Europese landen, waaronder in Nederland, worden al rechtszaken gevoerd over de arbeidsrechtelijke positie van platformwerkers. Begin 2021 oordeelde het Gerechtshof Amsterdam dat Deliveroo-bezorgers geen zelfstandigen zijn. Deliveroo stelde cassatie in, maar wachtte niet af hoe de Hoge Raad zou oordelen en vertrok uit Nederland. Eveneens in 2021 oordeelde de Rechtbank Amsterdam dat ook Uberchauffeurs in dienst genomen moeten worden, en Uber hen moet (na-)betalen conform de taxi-cao. Het hoger beroep loopt nog.

In Frankrijk besloot het hoogste rechtscollege ook dat Uberchauffeurs Ubers werknemers zijn. Hetzelfde gebeurde in het Verenigd Koninkrijk, Uber betaalt haar Britse chauffeurs sindsdien vakantiegeld en minimumloon (al schieten zij daar niet veel mee op).

Werknemer-light

Als de nieuwe wetgeving er komt, is het nog niet gezegd dat platformwerkers die als werknemers worden gezien automatisch aanspraak maken op álle rechten die werknemers nu in hun land genieten. De richtlijn laat ruimte voor tussenvormen die in EU-lidstaten kunnen bestaan: een uitgekleed pakket werknemersrechten waarin bijvoorbeeld wel minimumloon is vastgelegd, maar niet bescherming tegen ontslag. Oostenrijk, Polen en het Verenigd Koninkrijk hebben zo’n werknemer-light-model.