Rens Lieman

keyboard_backspace share

print

In 2017 was de maaltijdbezorger die voor Deliveroo of Uber Eats werkte doorgaans student. Fris, jong en zonder een vast werkritme. Het bezorgen van maaltijden — op de eigen stadsfiets — was een bijbaantje dat de voorkeur genoot boven werken in de supermarkt of horeca.

2020 laat wat anders zien. ‘Fulltimers’ die als zzp’er de ontbijt-, lunch- én diner-shift draaien zijn bepaald geen uitzondering. Bezorgers hebben vaker een migratieachtergrond en rijden veelal op elektrische huurfietsen, wat hen in staat stelt om langere werkdagen te maken, meer bestellingen aan te kunnen en dus ook meer te verdienen. Voor hen is dit de voornaamste of op zijn minst een belangrijke inkomstenbron. Ze nemen weinig vrij en werken op vaste tijden of hele dagen. De vergoeding die ze krijgen is elke bestelling anders — take it or leave it.

Zijn deze bezorgers nog wel zelfstandig te noemen, de hoedanigheid waarin Deliveroo hen inzet? Of is hier sprake van schijnzelfstandigheid en zijn ze eigenlijk werknemers? Daar buigt het Gerechtshof Amsterdam zich nu over. 

Update: het hof oordeelde op 16 februari dat Deliveroobezorgers geen zelfstandigen zijn en aanspraak maken op een arbeidscontract. Je leest er alles over in dit artikel. 

Zeven dagen in de week

De 26-jarige Hossan Mohammad Billal is zo’n bezorger nieuwe stijl. Twee jaar geleden verhuisde hij van Bangladesh naar Amsterdam. Diverse sollicitaties naar supermarktfuncties liepen op niets uit omdat hij de taal niet spreekt. Als maaltijdbezorger voor Deliveroo kon hij wel gelijk aan de slag.

Mohammad Billal werkt - op een elektrische fiets - zeven dagen in de week, van ’s ochtends tien tot ’s avonds elf uur. Hij zegt de flexibiliteit te waarderen die Deliveroo hem biedt, al maakt hij daar weinig gebruik van: pauzes daargelaten, neemt hij elke twee weken één dag vrij. Het werk verveelt hem niet: ‘Ik zie al het moois dat Amsterdam te bieden heeft.’

Van de zes- tot zevenhonderd euro die hij per week omzet, fooien meegerekend, stuurt hij om de week wat naar zijn familie in Bangladesh. In Amsterdam woont hij samen met zijn vriendin, Mohammad Billal is de enige kostwinner. De vraag of hij liever zelfstandig blijft of in dienst werkt, vindt hij te ingewikkeld om te beantwoorden. ‘Maar het zou fijn zijn om goede arbeidsvoorwaarden te hebben.’

Dynamische vergoedingen

Niet alleen de bezorger is veranderd, ook zijn werk is dat. En dan met name de vergoedingen die daarbij horen. De hoogte daarvan, hoe het wordt berekend en of er door de bezorger over onderhandeld kan worden, zijn van belang bij de juridische zelfstandigheidsvraag.

Aanvankelijk waren bezorgers Deliveroo’s werknemers en verdienden ze het minimumuurloon. Sinds augustus 2017 werkt Deliveroo uitsluitend met zelfstandigen, die het eerste jaar een vast bedrag van €5 per bestelling betaald kregen. Het risico dat er tijdens het werk geen bestellingen binnenkomen is daarmee verlegd naar de bezorger.

Naar voorbeeld van Uber Eats stapte Deliveroo daarna over op een ‘dynamische vergoeding’: per bestelling wordt voor de bezorger een vergoeding berekend aan de hand van de afstand en tijd die het kost om een bestelling te voltooien.

Fotografie Joris van Gennip

Bij Deliveroo worden afstand en tijd door een algoritmisch systeem vooraf ingeschat. Als de bezorger sneller bij het restaurant is dan verwacht, of als het restaurant het druk heeft of het koken van bestellingen verkeert timet, wat regelmatig voorkomt, dan is de extra wachttijd waar dat toe leidt onbetaald. 

In restaurants zijn bezorgers daarom merkbaar ongeduldiger dan voorheen, chagrijnig als de wachttijd oploopt.

Onderzoeker Niels van Doorn, die sinds 2018 platformwerk onderzoekt onder de vlag van het Platform Labour project, merkte op dat bij het berekenen van de vergoedingen de afstand tussen bezorger, restaurant en klant, hemelsbreed gemeten werd. Na een jaar is dat hersteld.

Van Doorn maakt daarnaast het punt dat Deliveroo’s dynamische, dus onvoorspelbare vergoedingen, bezorgers gevoeliger maakt voor bonussen. Bonussen - vaak 1,1 of 1,2 keer het normale tarief - zijn te verdienen als het drukker is dan Deliveroo had voorspeld. Als bezorgers zich daar te veel door laten sturen omdat de basisvergoeding niet genoeg is, is dat problematisch, vindt Van Doorn. ‘Want bonussen zijn allerminst zeker.’ En: ‘Bonussen kunnen als rookgordijn dienen voor het verlagen van de basisvergoeding.’

Vakbond FNV, die in 2018 deze rechtszaak aanspande, stelt dat de maaltijdbezorgers ‘hun inkomen niet zeker’ zijn en dat bezorgers beschermd zouden moeten worden tegen onderbetaling en te lange werkdagen. In dienstverband zouden ze dat zijn. 

Deliveroo wil desgevraagd niet vertellen met welke minuut- en kilometer-tarieven er gerekend wordt, hoeveel de meeste bezorgers per uur verdienen of hoe hoog ongeveer de vergoeding voor een bestelling meestal is.

Informatieonbalans

Ook tegenover bezorgers blijft Deliveroo ‘vaag’ over de werking van hun algoritmische systemen, die niet alleen de vergoedingen berekenen maar ook het werk verdelen onder bezorgers.

Dat schrijft Emma Knight in haar scriptie waarin ze onderzoek doet naar de werkomstandigheden van Deliveroo- en Uber Eatsbezorgers. Ze concludeert dat er sprake is van ‘informatie-asymmetrie’: de opdrachtgever weet veel meer over het werk dan de opdrachtnemer. 

Meer werkomstandigheden wijzen op die informatieonbalans: bij Uber Eats kunnen bezorgers vooraf niet zien waar de klant woont en dus hoever ze moeten fietsen, Deliveroo kan ineens een extra bestelling toewijzen aan een bezorger die niet geweigerd kan worden (een ‘stacked order’).

Knight: ‘Door de informatieonbalans worden bezorgers behoorlijk gehinderd in het benutten van de vrijheid die hen in dit werk wordt beloofd.’

FNV meent dat van ‘vrij ondernemerschap’ bij maaltijdbezorgers geen sprake is. ‘Ze kunnen niet onderhandelen over hun tarief en bezorgers voelen zich ondergeschikt aan de techniek van het platform. Dat staat haaks op zeggenschap en vrijheid,’ aldus een woordvoerder. ‘Deliveroo ontduikt de arbeidswetgeving en cao en dat ondermijnt ons sociale stelsel.’ In een tweede rechtszaak eist FNV dat Deliveroo onder de cao voor beroepsgoederenvervoer valt.

Een woordvoerder van Deliveroo stelt dat bezorgers genoeg informatie hebben en vrijheid genieten om hun eigen keuzes te maken. ‘Bezorgers krijgen vooraf de vergoeding voor een bestelling te zien, ze kunnen die bestelling weigeren en ze kunnen hun eigen route kiezen.’

Bezorgers hoor je weinig over informatieonbalans of schijnzelfstandigheid. Bezorgers met een migratieachtergrond bijvoorbeeld, zoals Mohammad Billal, geven vooral aan blij te zijn dat ze snel en zonder Nederlands diploma aan werk konden komen.

Dilan Jamal, een andere Deliveroobezorger, legt uit dat de flexibiliteit die Deliveroo hem biedt hem in staat stelt om twee banen te combineren. Hij werkt fulltime bij de NS, en vult dat inkomen aan met verdiensten uit bezorgwerk. Zonder die extra verdiensten heeft hij geen geld om te sparen, of om een nieuwe wasmachine te kopen mocht de oude ineens stuk gaan. Dat betekent wel dat hij lange werkdagen maakt van twaalf uur. Hij huurt een elektrische fiets om dat vol te houden.

Fotografie Joris van Gennip

Het oordeel van de rechter

Het is aan de rechter om de werkpraktijken van Deliveroobezorgers goed in beeld te krijgen, alles te wegen en zo tot een oordeel te komen over hun zelfstandigheid.

Eerder vond de kantonrechter meer aanwijzingen voor een dienstverband dan voor zelfstandigheid. Ze constateerde onder meer dat er weinig tot geen ruimte voor bezorgers is om te onderhandelen over hun vergoeding, dat ze weinig betaald krijgen en deels worden aangestuurd. Bezorgers konden niet altijd werken wanneer ze wilden, want er was een reserveringssysteem waarin bepaalde tijdvakken vol konden raken.

Dat reserveringssysteem heeft Deliveroo inmiddels afgeschaft. ‘Dat zou de weegschaal kunnen doen kantelen’, zegt Hanneke Bennaars, universitair docent arbeidsrecht aan de Universiteit Leiden. Al is het dus de vraag in hoeverre de bezorgers van nu in de praktijk van die vrijheid gebruik maken. Toch: ‘De werkomstandigheden zijn veranderd, dit hoger beroep is een dubbeltje op z’n kant.’

Update: het hof oordeelde op 16 februari dat Deliveroobezorgers geen zelfstandigen zijn en aanspraak maken op een arbeidscontract. Je leest er alles over in dit artikel. 

Tien nieuwe bezorgers eisen contract en nabetaling loon

Hoe de rechter ook zal oordelen, de maaltijdbezorger schiet er op korte termijn niets mee op. Ook als FNV in hoger beroep opnieuw in het gelijk wordt gesteld, zal elke bezorger die een arbeidscontract wil, dat moeten opeisen. Daar zijn waarschijnlijk rechtszaken voor nodig. ‘In dat scenario staat zo’n bezorger dan wel met 3-0 voor,’ denkt Bennaars. 

Ook Uber Eatsbezorgers die een contract willen zullen in juridische conflicten dan een voorsprong hebben. Als Deliveroo gelijk krijgt geldt het omgekeerde.

Na de uitspraak van de kantonrechter eisten aanvankelijk maar twee bezorgers via de FNV bij Deliveroo een contract. Drie maanden later, op 7 december, sluiten tien andere bezorgers zich bij hen aan. FNV eist dat deze twaalf bezorgers in dienst genomen worden en een nabetaling van loon op basis van de cao Beroepsgoederenvervoer ontvangen. 

Marije Ottervanger, FNV-campagneleider platformeconomie: 'Het kan toch niet zo zijn dat dit bedrijf, ondanks een uitspraak van de rechter, maar zijn gang blijft gaan? De rechter vermeldde expliciet dat de uitspraak direct opgevolgd kon worden, ook als er sprake zou zijn van een hoger beroep tegen de uitspraak.'

Deliveroo vecht FNV's eis aan. ‘Bezorgers in dienst nemen zou het werk dat we bieden onaantrekkelijk voor bezorgers maken,’ zegt een woordvoerder. ‘Een dienstverband zou namelijk de vrijheid beperken om te werken wanneer je wil.’

Zo zwart-wit is het niet volgens Bennaars: ‘Ook in een dienstverband kan Deliveroo bezorgers die vrijheid geven, maar dat zal in sommige gevallen onhandiger en duurder voor Deliveroo zijn.’

Het kan toch niet zo zijn dat dit bedrijf ondanks een uitspraak van de rechter maar zijn gang blijft gaan? 

Bennaars’ analyseert dat deze rechtszaak een hoger doel dient. Bij een oordeel van het gerechtshof, of misschien pas nadat de Hoge Raad zich heeft uitgesproken, komt er meer duidelijkheid over de juridische status van maaltijdbezorgers. Pas dan zal de politiek voldoende rugsteun hebben om eventueel nieuw beleid te maken. Mocht de FNV gelijk krijgen, zullen ook instanties zoals het UWV, pensioenfondsen en de fiscus in actie komen om werkgeverspremies en loonbelastingen te innen. Vooralsnog zijn alle partijen gegijzeld door onduidelijkheid.’

Het Hof deed op 16 februari 2021 uitspraak.

Lees meer

- Hoe kwam de kantonrechter tot haar oordeel dat Deliveroobezoergers eigenlijk werknemers zijn?

- Een app als baas — hoe het is om te werken voor Uber, Deliveroo en Helpling

- Interview: Deliveroo-baas William Shu vindt 'weerstand niet verrassend'

- Boek: Uber voor alles â€” over de on demand-economie waar Uber en Deliveroo de spelregels voor schreven