Rens Lieman

keyboard_backspace share

print

Op zoek naar meer werkmogelijkheden, hogere verdiensten of eenvoudigweg wat avontuur zijn er volgens de recentste cijfers meer dan een half miljoen arbeidsmigranten in Nederland. Onder hen een grote groep Polen. In verschillende regio’s, zoals in West-Brabant, de Bollenstreek en het Westland in Zuid-Holland en West-Friesland in Noord-Holland, doen arbeidsmigranten dat waar Nederlanders niet voor te porren zijn: werk in slachthuizen, distributiecentra en in de kassen en op de velden van de bollen-, groente- en fruitteelt.

Ze werken voor uitzendbureaus die zich op arbeidsmigranten richten en die hun huisvesting regelen. Verbetering lijkt op komst, maar tot nu toe zijn de werk- en woonomstandigheden vaak erbarmelijk. Dat is het beeld dat ontstaat na interviews die deze krant heeft gevoerd met arbeidsmigranten, (oud-)medewerkers van ’Polenuitzendbureaus’, vakbond FNV en juridisch adviseurs en de situatie zoals die wordt beschreven in een door het kabinet gevraagd rapport.

Onderbetaling: miljoenen euro’s misgelopen

Van 2009 tot 2011 kregen duizend Poolse uitzendkrachten die in de glastuinbouwsector in het Westland werkten via uitzendbureau Van Koppen & Van Eijk te weinig betaald. Ze kregen geen periodieke loonsverhoging, reiskostenvergoeding of toeslagen betaald, waarop ze volgens de cao wel recht hadden. Het uitzendbureau heeft drie miljoen euro moeten nabetalen. Uitzendkrachten liepen per persoon gemiddeld drieduizend euro mis.

Dat bevestigt het uitzendbureau, dat sinds het najaar van 2019 onder nieuw management en de nieuwe naam Charlie Works opereert. „Het was geen opzet”, zegt een woordvoerder. „Het is vreselijk dat deze mensen niet het geld hebben gekregen waar ze recht op hadden.”

De onderbetaling kwam in 2015 aan het licht nadat uitzendkrachten zich hadden gemeld bij juridisch adviseur Franciszek Roguski van Prawnik.nl. Daarop claimde hij bij het uitzendbureau nabetalingen. Roguski stond nog tientallen andere uitzendkrachten hierin bij.

Polenuitzendbureaus gebruikten zeventien manieren om arbeidsmigranten onder te betalen

Een voormalig medewerker van Van Koppen & Van Eijk vertelt dat uitzendkrachten werden tegengewerkt als zij op eigen houtje en zonder juridische bijstand bij het uitzendbureau informeerden of ook zij te weinig loon hadden ontvangen. „Ze moesten precies kunnen vertellen op welke loonpost ze volgens hen te weinig betaald hadden gekregen, anders mochten wij ze niet verder helpen.”

De klantenservice voor uitzendkrachten is volgens Charlie Works sindsdien opgeschaald en verbeterd.

Roguski, die zelf bij Van Koppen & Van Eijk heeft gewerkt, deed eerder al onderzoek naar hoe ook andere Polenuitzendbureaus werknemers onderbetaalden. Hij trof maar liefst zeventien manieren aan.

Ook het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten, dat onder leiding van oud-SP-leider Emile Roemer in opdracht van het kabinet vorig jaar de positie van arbeidsmigranten in Nederland onderzocht, noemt onderbetaling als probleem. „Er zijn uitzendbureaus die bewust misbruik maken van de kwetsbare positie van arbeidsmigranten. Uitzendbureaus die niet het volledige loon betalen, slechte huisvesting bieden tegen een hoge huur en zorgkosten inhouden zonder dat ze de zorgverzekering goed regelen.”

Huisvesting: zes tot tien mensen in een huis is normaal

Arbeidsmigranten wonen bij tuinders waar ze werken op het erf, in ’Polenhotels’, op speciale woonparken of in gewone woonwijken. Vaak regelt het uitzendbureau hun huisvesting en daarover wordt veelvuldig geklaagd.

Meerdere oud-medewerkers van Polenuitzendbureaus zeggen dat sommige huizen, vooral in en rond de eerste helft van het vorige decennium, ronduit ’shitty’ waren, soms zelfs ’inhumaan’. We horen over schimmel, vieze matrassen, karig meubilair, te weinig kastruimte, slecht werkende verwarming en een gebrek aan privacy, terwijl toch een hoge huur moet worden betaald zodat het uitzendbureau per huis wel vijfhonderd euro winst kon maken. Tegenwoordig is de huur die uitzendbureaus mogen rekenen aan banden gelegd.

„Ik weet van een geval waarbij we twaalf Polen hadden ondergebracht in een omgebouwde garage met één slaapkamer”, zegt een coördinator die bij meerdere Polenuitzendbureaus heeft gewerkt. Een voormalig coördinator bij Van Koppen & Van Eijk, dat overigens door geen van de geïnterviewden als de beroerdste huisvester gezien wordt, zegt: „Zes tot tien mensen in één klein huis was destijds normaal.”

Vakbondsman Bart Plaatje maakt zich namens FNV hard voor verbetering van werk- en woonomstandigheden van arbeidsmigranten. Bovengenoemde situaties kent hij maar al te goed. Hij merkt ook op: „Als je met z’n zevenen één koelkast moet delen… Natúúrlijk krijg je dan gelazer, vechtpartijen als frustraties oplopen.”

Zes tot tien Polen in één klein huis was normaal

Sinds 2013 is er een keurmerk van Stichting Normering Flexwonen (SNF), dat voor meer privacy en iets grotere woonruimtes heeft gezorgd. De meest schrijnende woonomstandigheden lijken tot het verleden te behoren. Maar Polenuitzendbureaus klagen over een groot tekort aan voor arbeidsmigranten geschikte woningen. En zolang er een tekort is, blijven de huren hoog en de omstandigheden karig.

We bezoeken zo’n gecertificeerd arbeidsmigrantenhuis in het Noord-Hollandse Grootebroek. Vier Polen wonen boven een cafetaria. Het trappenhuis bevindt zich achter de deur naar de toiletten. De meubels ogen goedkoop en de verwarming doet het slecht — tijdens het interview in december is het binnen 17 graden. De twee slaapkamers worden gedeeld, er is voldoende kastruimte. Samen betalen de Polen 1.700 euro aan huur per maand. Het uitzendbureau betaalt een tussenpartij er nóg meer voor, blijkt uit een inkoopfactuur ingezien door deze krant.

Charlie Works verhuurt 230 woningen met ruim 1.300 slaapplaatsen. Een woordvoerder erkent dat in het verleden sommige van hun woonruimtes flink ’verouderd en vervallen’ waren. „We stellen nu hogere eisen. Huizen die daar niet aan voldoen zijn gerenoveerd of uit het bestand gehaald. We maken geen winst op het verhuren van woonruimtes, daar leggen we zelfs flink op toe. We hebben bouwtekeningen klaarliggen voor nieuwe woonunits. Al onze huurders moeten daar een eigen slaapkamer kunnen krijgen.”

De Poolse huurders betalen samen €1700 per maand 

Huurcontracten zijn doorgaans gekoppeld aan arbeidscontracten. Met andere woorden: als er geen werk is voor de uitzendkracht verliest die ook zijn woning. Het is onduidelijk hoeveel arbeidsmigranten op die manier op straat belanden, de gesproken oud-medewerkers van uitzendbureaus hebben het nooit zien gebeuren. Dát het gebeurt wordt in het rapport-Roemer als een feit gepresenteerd. NRC meldde in februari op basis van een inventarisatie van daklozenopvangbranchevereniging Valente dat in de vier grote steden de laatste maanden honderden arbeidsmigranten zijn opgevangen.

Botte omgang en intimidatie: ’Ziek? Bye bye terug naar Polen’

Vooral wanneer een uitzendkracht zich ziek meldt, kan de relatie met het uitzendbureau verslechteren. Een van de geïnterviewden, die als chauffeur niet alleen zichzelf maar ook andere uitzendkrachten van en naar het werk reed, vertelt dat het uitzendbureau hem zat was toen hij zich twee dagen achtereenvolgend ziek meldde. „In het tweede telefoongesprek kreeg ik te horen dat het dan ’bye bye’ voor mij zou zijn. Toen ik een weerwoord gaf, werd ze woedend: ’Ga maar terug naar Polen. Weet je wat? Wij rijden je vandaag nog naar Polen!”’ Daarop wisselde hij van uitzendbureau.

FNV’er Plaatje herkent dit beeld. „Intimidatie vanuit het uitzendbureau komt vaak voor. Elke week krijg ik specifiek hierover vier tot vijf meldingen. Als een uitzendkracht om iets vraagt, krijgen ze dikwijls te horen dat ze kunnen opdonderen als iets hen niet bevalt. Voor hem of haar tien anderen.”

Dat laatste kan overigens ook worden omgedraaid: de Poolse uitzendkrachten wisselen gemakkelijk van uitzendbureau. Bij het nieuwe uitzendbureau blijken de omstandigheden dan niet veel beter.

Een van de inwoners van het huis in Grootebroek is 23 jaar. Hij is sinds vorig najaar in Nederland, heeft al voor vier uitzendbureaus gewerkt en in nog meer huizen gewoond. Zijn laatste werkplek was het distributiecentrum van Action, totdat die als gevolg van de winkel-lockdown geen werk meer had voor uitzendkrachten. Zijn tijd in Nederland beschouwt hij als een spel.

„It’s a fucking game, man. Je moet altijd op je hoede zijn. Voortdurend krijg je nieuwe huisgenoten, je weet nooit wie je kunt vertrouwen. Er is al twee keer van mij gestolen. Toen ik klaagde dat onze verwarming niet goed werkte, grapte de huisbaas dat ik maar een hot chick moest vinden die me warm zou houden.” Kortom: „Wanneer er iets aan de hand is, sta ik er alleen voor.”

De oud-medewerker van verschillende Polenuitzendbureaus zag branchegenoten bot omgaan met Poolse uitzendkrachten. „Op de werkvloer bij de inlener staan soms loketten van de uitzendbureaus. Aan zo’n loket werkte ik ook eens, in een Zuid-Hollandse orchideeënkwekerij. Aan het andere loket werkte een rare, boze vrouw . Ik hoorde haar uitzendkrachten afblaffen. ’Laat me met rust, je krijgt het wanneer je het krijgt’, zei ze eens tegen iemand die wilde weten wanneer hij een nabetaling zou ontvangen. Diverse coördinatoren van uitzendbureaus waar ik werkte waren op huisbezoeken net zo. Soms escaleerden situaties daardoor.”

Drank- en drugsoverlast: een liter wodka in de ochtend

Onder Poolse uitzendkrachten wordt thuis veel drank en drugs gebruikt, zo bevestigen de Polen zelf. Dat zorgt voor overlast voor zowel de buren als bewoners. De hiervoor genoemde arbeidsmigrant vertelt er dit over: „Ook het uitschot van Polen vindt zijn weg naar Nederland. Áls er al background checks worden gedaan, dan zijn zij er doorheen geglipt. Ze werken zo veel hier, dat er weinig tijd is voor ontspanning. Een sociaal leven hebben ze vaak niet. Dan gaan ze thuis maar zitten drinken."

Ze werken zo veel. Een sociaal leven hebben ze niet. Dan gaan ze thuis maar zitten drinken

„In mijn eerste huis in Naaldwijk, waar acht bedden waren en negen mensen woonden, dronk een van mijn huisgenoten elke dag wodka en nam hij amfetamine. In mijn tweede huis, in Schiedam, had ik twee hardcore alcoholisten als huisgenoten die vaak al om twee uur ’s middags een liter wodka op hadden. ”

Boetes vaak en snel uitgedeeld

Boetes voor uitzendkrachten die woonruimte huren van het uitzendbureau zijn aan de orde van de dag. Soms deelt het uitzendbureau die boetes terecht uit, omdat er tegen de regels in in de kamer gerookt wordt of meubilair gesneuveld is door een vechtpartij, soms ook onterecht of is een boete op zijn minst buitenproportioneel, vertellen twee voormalig coördinatoren. 

Een van hen zegt: „Aanvankelijk deden wij zelf de huisbezoeken. Mijn collega’s en ik legden alleen bij grove overtredingen boetes op. Liever wees ik ze gewoon op een normale manier op wat er niet goed ging. Op een gegeven moment werden dergelijke controles uitbesteed aan een extern bedrijf. Zij beboetten uitzendkrachten veel vaker en sneller. Ik weet dat er boetes zijn uitgedeeld voor vuile vaat.”

Oorzaken en oplossingen

De oud-medewerkers van uitzendbureaus geven aan dat de genoemde problemen ontstonden omdat er een race-to-the-bottom in deze tak van de uitzendsector is ontstaan. Omdat de op arbeidsmigranten gerichte uitzendbureaus lage tarieven rekenen aan hun klanten moet er op andere manieren geld verdiend worden, of op zijn minst zoveel mogelijk worden bespaard.

Die conclusie wordt in het rapport-Roemer ook getrokken. ,,Er zijn uitzendbureaus die [...] hun verdienmodel (deels) baseren op het vergaand maximaliseren van de kosten voor de arbeidsmigrant voor woongerelateerde zaken en het minimaliseren van het inkomen van de arbeidsmigrant. Dat is niet altijd onwettelijk, maar wel onwenselijk.’’

Botte omgang met uitzendkrachten wijden de oud-medewerkers aan de lage lonen en hoge werkdruk waar zij op hun beurt mee te maken hadden.

Roemers team adviseert een verplichte certificering voor uitzendbureaus en een boete voor inleners die werken met niet-gecertificeerde uitzendbureaus. Daarnaast wil het team af van de nu nog gangbare situatie dat huur- en arbeidscontract met elkaar verbonden zijn. ,,Het is hoog tijd dat we nu écht zorgen dat deze ‘sociale kwestie van de 21e eeuw’ heel snel verleden tijd wordt. Gelukkig is vrijwel iedereen die wij tot nu toe hebben gesproken van die noodzaak overtuigd.’’

Het nu demissionair kabinet ‘steunt de aanbevelingen’ en ‘treft voorbereidingen’ om daar naar te handelen, maar laat de meeste besluiten hierover aan een volgend kabinet.

Verantwoording: Voor dit artikel is gesproken met achttien bronnen. De geïnterviewde arbeidsmigranten wilden anoniem blijven uit angst dat hun relatie met het uitzendbureau en/of hun huisbaas (verder) zou verslechteren. Sommige oud-medewerkers van uitzendbureaus verleenden eveneens hun medewerking onder de voorwaarde dat hun naam niet genoemd zou worden, omdat ze nog altijd in deze branche werkzaam zijn. Alle namen zijn wel bekend bij de redactie. 

Dit artikel kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. www.fondsbjp.nl