Rens Lieman

keyboard_backspace share

print

De rechtszaak is al twee jaar in de maak. Vakbond FNV heeft een dossier opgebouwd met daarin naar eigen zeggen “meer dan genoeg aanwijzingen” dat Uberchauffeurs niet zelfstandig hun werk kunnen uitoefenen, terwijl ze wel als zodanig door Uber worden ingezet.

FNV vindt dat Uber zich als een werkgever gedraagt en chauffeurs daarom als werknemers dient te behandelen. Dan zouden die chauffeurs namelijk recht hebben op een minimumuurloon, onkostenvergoeding, doorbetaling bij ziekte, ontslagbescherming en werknemersverzekeringen.

Update: de mondelinge behandeling van de rechtszaak vond dinsdag 29 juni plaats. Klik op onderstaande tweet voor een verslag. Op 30 augustus doet de rechtbank uitspraak. 

|https://twitter.com/renslieman/status/1409832597329428482?s=21

Eerder dit jaar oordeelde de hoogste Britse rechter dat Uberchauffeurs in het Verenigd Koninkrijk géén zelfstandigen zijn. Sindsdien betaalt Uber zijn Britse chauffeurs vakantiegeld en minimumloon, al schieten ze daar niet veel mee op.

Ook in Nederland vindt al jaren juridisch getouwtrek plaats over de rechtspositie van mensen die via een platform zoals Uber werken. In februari van dit jaar oordeelde het Gerechtshof Amsterdam dat Deliveroobezorgers geen zelfstandigen zijn. Platformbedrijven Helpling (thuisschoonmaak) en Temper (horeca) zijn ook door de FNV voor de rechter gesleept.

"Schijnzelfstandigheid"

Dat Uberchauffeurs “schijnzelfstandigen” zijn en Uber eigenlijk hun werkgever is, blijkt volgens FNV uit verschillende werkomstandigheden. Zo kunnen chauffeurs niet met Uber onderhandelen over hun tarief, en om een beetje fatsoenlijk te verdienen moeten ze zich door de Uber-app laten sturen in waar en wanneer ze werken. 

Door gevolgen te verbinden aan klantbeoordelingen (zie 'Vragen en antwoorden' onderaan dit artikel) stuurt Uber volgens FNV ook het gedrag van chauffeurs. Als een chauffeur een te lage beoordeling heeft, of als klanten over de chauffeur hebben geklaagd, kan hem of haar de toegang tot de app worden ontzegd. Uber bepaalt bovendien hoeveel (nieuwe) chauffeurs voor Uber mogen rijden. Daar ziet FNV een aanname- en ontslagbeleid van een werkgever in.

Taxibedrijf of techbedrijf?

Ook wil de vakbond dat een rechter — of liever nog Uber zelf — Uber aanmerkt als taxibedrijf. Dan heeft Uber zich namelijk te houden aan de cao Taxivervoer, waarin aanvullende afspraken over loon en andere arbeidsomstandigheden staan vastgelegd.

Al sinds de vroege beginjaren van het bedrijf stelt Uber zich op het standpunt dat het een technologiebedrijf is. Het zou immers (alleen) de app bouwen die passagiers aan taxichauffeurs koppelt.

Foto: Olivier Middendorp

Uber Nederland denkt daar nog altijd hetzelfde over, zo bevestigt een woordvoerder. 

In een Spaanse zaak kwalificeerde het Europese Hof in 2017 Uber als taxibedrijf.

“Uberchauffeurs ernstig gedupeerd”

FNV zet de stap naar de rechter omdat de politiek “geen grip” heeft op bedrijven zoals Uber, en het debat over de positie van Uberchauffeurs “nergens toe leidt”. Dat zegt FNV-bestuurder Amrit Sewgobind.

Chauffeurs worden ondertussen “ernstig gedupeerd door Uber”. "Ze hebben geen zekerheid over werkuren of inkomsten, bouwen geen pensioen op, verdienen minder dan het cao-loon en hebben geen voorzieningen bij ziekte en arbeidsongeschiktheid.” 

Dit geldt overigens niet voor elke Uberchauffeur. Sommigen verdienen meer dan het cao-loon, en Uber heeft chauffeurs die veel en regelmatig voor Uber werken, verzekerd tegen omzetverlies als gevolg van ziekte of arbeidsongeschiktheid. Daar heeft Uber wel eigen voorwaarden aan gesteld. In de vragen en antwoorden onderaan dit artikel lees je hier meer over.

Daarnaast staat volgens de vakbond ons sociaal stelsel onder druk. “De samenleving loopt premies en belastingen mis omdat Uber chauffeurs niet in dienst heeft.”

FNV heeft niet vooraf met Uber overlegd om samen tot een oplossing te komen in deze kwestie. Volgens Sewgobind is dat omdat Ubers standpunt hierover wel duidelijk is.

Principekwestie

Uber zegt open te staan voor een gesprek met de vakbond, maar gaat niet mee in FNV's eisen. De meeste taxichauffeurs werken sinds jaar en dag al zelfstandig, en bij Uber worden ze "eerlijk beloond" voor dat werk, zo stelt Uber. 

Met Uber erbij is er volgens het bedrijf niets wezenlijks veranderd aan het werk van die chauffeur. "Alleen de manier waarop technologie ingezet wordt is nieuw."

Uberhauffeurs wordt “échte flexibiliteit en zelfstandigheid” geboden, vindt Uber. â€œChauffeurs bepalen zelf waar en wanneer ze werken. Er zijn geen roosters en planningen. Er geldt geen minimum aantal uren. En er is niemand die je om toestemming moet vragen als je besluit een dag niet te werken.”

Uit peilingen zou blijken dat Uberchauffeurs dan ook in grote meerderheid tevreden zijn over hun zelfstandigheid. (Zie hieronder: Wat wil de Uberchauffeur?) "FNV vertegenwoordigt dus niet de belangen van chauffeurs."

Er moet een sociaal vangnet komen, maar verplicht ons niet om chauffeurs aan te nemen

In de rechtszaak die nu in gang is gezet zal naar verwachting van FNV's Sewgobind tot het hoogste rechtsorgaan geprocedeerd worden. Daar is de vakbond op voorbereid, zegt hij: “Het is een principieel gevecht.”

Dat is het ook voor Uber. Met de hierboven genoemde argumenten verdedigt Uber sinds jaar en dag het standpunt dat Uberchauffeurs zelfstandig zijn.

Lobby om Uberchauffeurs zelfstandig te houden

In de Amerikaanse staat Californië voerde Uber onlangs nog een felle en dure strijd om chauffeurs zelfstandig te houden. Het bedrijf slaagde erin om een eigen initiatiefwet erdoorheen te te krijgen, waarin staat vastgelegd dat Uber chauffeurs niet hoeft aan te nemen, maar hen wel een vorm van sociale zekerheid en een minimumuurloon zal bieden — zij het tegen eigen voorwaarden.

Foto: Olivier Middendorp

Ubers directeur Benelux Maurits Schönfeld vindt dat er ook in Nederland voor zelfstandige Uberchauffeurs en andere platformwerkers een sociaal vangnet moet komen. Daar lobbyt Uber samen met Deliveroo, Helpling en andere platformbedrijven voor. Schönfeld roept de regering op om met maatregelen te komen. “Maar dan moet niet automatisch worden teruggegrepen naar een verplichting voor ons om chauffeurs in dienst te nemen.”

Een onderdeel van dat vangnet zou bijvoorbeeld een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering moeten zijn voor alle voor alle zzp’ers, waaronder dus Uberchauffeurs. En chauffeurs zouden de mogelijkheid moeten hebben om zich "desgewenst aan te sluiten bij een relevant pensioenfonds". 

Wat Schönfeld betreft zou het "logisch zijn om te kijken naar de optie dat Uber daar aan meebetaalt". 

Een constructie zoals in Californië is nog niet in de maak voor Nederland, zegt Schönfeld. Wel is Uber bezig met "het vormgeven van de toekomst van werk".

Vragen en antwoorden

Lees ook onderstaande, voor deze rechtszaak relevante vragen en antwoorden. En vergeet je niet voor dit artikel te betalen wat je het waard vindt? Dat kan onderaan, via de grijze €-knoppen.

Wat wil de Uberchauffeur?

De vraag of Uberchauffeurs zelfstandig willen blijven of een dienstverband willen, en dus óf en in hoeverre FNV met deze rechtszaak hun belangen behartigen, is niet eenvoudig te beantwoorden.

Voordat het coronavirus uitbrak gaven veel Uberchauffeurs aan de vrijheid om te werken wanneer ze willen, zeer te waarderen. Ook al is die vrijheid voor sommigen in de praktijk beperkt, waarover meer in de vraag hieronder.

Volgens Uber is die vrijheid er alleen voor zelfstandigen. Het bedrijf communiceert steevast: als we chauffeurs moeten aannemen, dan hebben zij zich voortaan te houden aan vaste werkschema’s. Ook zal chauffeurs andere vrijheden worden ontnomen, zoals de mogelijkheid om ritten te weigeren of om naast Uber ook te werken voor een ander taxibedrijf.

Met die uitleg in de vraagstelling opgenomen, liet Uber in 2018 peilen of Uberchauffeurs zelfstandig wilden blijven of liever als werknemer voor Uber zouden willen werken. Negen op de tien chauffeurs gaven aan zelfstandig te willen blijven.

Een werkgever mag overigens wel degelijk werknemers vrij laten in het maken van hun eigen werkschema. Daar lees je in dit artikel meer over.

FNV-bestuurder Amrit Sewgobind heeft geen antwoord op de vraag hoeveel Uberchauffeurs nu werkelijk vóór een dienstverband zijn. “Maar chauffeurs geven aan ons wel aan dat ze zekerheid over hun inkomen belangrijk vinden, en meer inspraak willen over hun werkomstandigheden. We hoorden die geluiden sterker worden in de coronacrisis. Juist dit soort zaken zijn geregeld in het arbeidsrecht.”

Hoe ziet het werk van een Uberchauffeur eruit, en hoe wordt hun vrijheid soms beperkt?

Iedere chauffeur die voor Uber rijdt, doet dat als zelfstandige. Chauffeurs worden per ritje betaald. Passagiers kunnen hen een beoordeling geven van één tot vijf sterren.

Uberchauffeurs kunnen in principe zelf bepalen wanneer, waar en hoelang ze werken, en welke rit ze aannemen. Dat heeft geen invloed op de hoeveelheid en de waarde van de ritten die ze van de Uber-app krijgen aangeboden, zegt Uber.

Toch kunnen de gekozen werktijden, de gemiddelde beoordeling en de hoeveelheid geweigerde ritten van een chauffeur gevolgen hebben.

Alleen chauffeurs met een gemiddelde rating van 4,6 of hoger op een schaal van 5 kunnen voor Uber werken. Het is chauffeurs daarom veel aangelegen om hun werk op zo’n manier te doen dat de klant tevreden is. Uber geeft chauffeurs “tips” om hun rating hoog te houden. Dat kán een rechter opvatten als werkinstructies.

Een nog hoger gemiddelde is vereist om aanspraak te maken op bepaalde bonussen en voordelen. Ook moet daarvoor de hoeveelheid geweigerde ritten laag blijven.

Omdat Uberchauffeurs als zelfstandigen werken, net zoals overigens veel andere taxichauffeurs, zijn ze niet wettelijk beschermd tegen ontslag. Noch kunnen ze aanspraak maken op een minimumloon of op een gegarandeerd aantal werkuren.

Ook is Uber niet verplicht om chauffeurs door te betalen bij ziekte of een arbeidsongeval. Maar Uber heeft geregeld dat chauffeurs die vaak voor Uber rijden, daar toch (kosteloos) voor verzekerd zijn, tegen bepaalde voorwaarden.

Omdat Uberchauffeurs volgens FNV weinig verdienen, kunnen ze nauwelijks gebruik maken van de vrijheid om te werken wanneer ze willen. Bonussen die Uber soms belooft aan chauffeurs die op bepaalde tijden en plekken aan het werk gaan, zijn volgens de vakbond nodig om tot fatsoenlijke verdiensten te komen en kunnen daarom niet genegeerd worden.

Hoeveel verdient een Uberchauffeur?

Uberchauffeurs die in Amsterdam werken verdienden vorig jaar gemiddeld 24,50 euro bruto per uur. In een werkweek van veertig uur zet de gemiddelde chauffeur 4.240 euro per maand om. De afdracht aan Uber en de btw die daarover betaald moeten worden, zijn daar al van af.

Dat blijkt uit Ubers eigen data, die door het Researchcentrum Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) aan Maastricht University zijn onderzocht. Ik schreef daar dit artikel voor NRC over.

Na aftrek van een geschatte 1.500 euro aan maandelijkse kosten die taxichauffeurs maken, zoals voor de leaseauto, brandstof en verzekering, houdt een fulltimer van die maandomzet ongeveer 2.740 euro over, oftewel een kleine zestien euro bruto per uur. Dat is een stuk meer dan het cao-loon van een enigszins ervaren taxichauffeur in loondienst.

Een kwart van hen verdient per uur een stuk minder dan dat gemiddelde, namelijk minder dan 20 euro per uur. Een ander kwart verdient met meer dan 28 euro per uur een stuk meer.

Als je bonussen en fooien buiten beschouwing laat en een correctie toepast voor sociale zekerheid, dan komt de gemiddeld verdienende Uberchauffeur ongeveer op het bruto-uurloon van een taxichauffeur met twee jaar ervaring, volgens de taxi-cao. Het kwart dat aanzienlijk mínder dan het gemiddelde verdient, duikt in deze berekening met iets meer dan 9 euro per uur flink onder het cao-loon.

(De verdiensten van taxichauffeurs zullen vandaag de dag aanzienlijk lager liggen vanwege de coronacrisis.)

Foto: Olivier Middendorp

Hoe beoordeelt een rechter of een Uberchauffeur zelfstandig of eigenlijk werknemer is?

Volgens de wet is er sprake van een arbeidsovereenkomst als een opdrachtnemer loon krijgt, de arbeid persoonlijk moet verrichten (een klus(je) dus niet zomaar kan uitbesteden) en onder gezag staat van de opdrachtgever.

“Met name dat laatste is van belang”, zegt arbeidsrechtadvocaat Piet Heijnen in het boek Uber voor alles. “Dat kun je toetsen door vragen te stellen als: krijgt die Uberchauffeur instructies over hoe het werk gedaan moet worden? Moet-ie op bepaalde tijden komen opdraven? Kan hij of zij een rit weigeren? Een eigen prijs bepalen? In welke mate de chauffeur afhankelijk is van Uber speelt hierin ook een rol. Kan-ie bijvoorbeeld gemakkelijk ook voor andere taxibedrijven klussen doen?”

“Het maakt niet uit wat formeel hierover op papier staat. Een rechter kijkt naar de praktijk. Wat voor consequenties heeft het als een Uber-chauffeur ritten weigert? Is dit zijn voornaamste inkomstenbron? Hoe zwaar wegen de klantenbeoordelingen?”

Lees alles over Uber, Deliveroo en de on demand-economie in mijn boek: Uber voor alles. Daarin lees je ook hoe het is om te werken met een app als baas.